Anna Palej

DZIECIĘCE WARSZTATY ARCHITEKTONICZNE
MODEL KSZTAŁCENIA XXI WIEKU

Dzieci są przyszłością. My stanowimy już tylko teraźniejszość i przeszłość, dlatego też to, co przekażemy jako społeczeństwo naszym dzieciom, stanowić będzie w dużej mierze o przyszłości.
(Jake Brown1)

Wraz z postępującą, ogarniającą cały świat urbanizacją coraz większe obszary środowiska naturalnego są wypierane przez środowisko zabudowane. Architektura - domy, ulice, miasta - staje się tłem dla prawie wszystkich naszych poczynań, kształtuje nas, wpływa na reakcje, sposób, w jaki myślimy i działamy. Z tego właśnie powodu zupełnie naturalnym odruchem każdego człowieka powinno być zaangażowanie się w sprawy związane z architekturą, rozumianą nie jako wiedza tajemna, ale po prostu jako zjawiska i przedmioty znajdujące się wokoło. O potrzebie nowego spojrzenia na architekturę świadczy obserwowany w wielu krajach niechętny stosunek przeciętnego obywatela do problemów natury globalnej, jak i zobojętnienie na rutynowo powtarzające się sytuacje związane z najbliższym otoczeniem, o które zgodnie z powszechnym mniemaniem "ktoś inny" powinien się troszczyć.
I chociaż na naukę nigdy nie jest za późno... o wiele lepiej, także i w tym przypadku, rozpocząć edukację na etapie przedszkola czy szkoły podstawowej. Architektura jako nowy przedmiot, który może być w prosty sposób zintegrowany z istniejącymi programami edukacyjnymi w ramach działalności szkolnej i pozaszkolnej, powinna przekazywać dzieciom podstawową wiedzę o otaczającym świecie. Warto nauczyć je, jak patrzeć, rozumieć i współtworzyć swoje środowisko. Włączenie dzieci do procesu projektowania i odkrycie przed nimi jego tajemnic może przyczynić się do wychowania jednostek świadomych i kreatywnych, które zaangażują się w przyszłości w budowanie zdrowego otoczenia, z poszanowaniem potrzeb nie tylko człowieka, ale również środowiska naturalnego i kulturowego, które przekształca on na swoje potrzeby.
Edukacja środowiskowa, której idea popierana jest przez tak znamienite instytucje jak UNESCO, Rada Europy czy Międzynarodowa Unia Architektów staje się coraz bardziej popularna. Propagowana w wielu krajach za pośrednictwem Dziecięcych Warsztatów Projektowych (organizowanych w ramach ruchu "Architects-In-Schools") zaczyna być utożsamiana z nowym modelem kształcenia - modelem XXI wieku - zdecydowanie innym od metod tradycyjnych, które niezwykle trafnie scharakteryzował William Wharton w jednej ze swoich książek. "Współczesna szkoła uczy, niestety, bardzo często robić tylko to, co każą - bez zadawania pytań. To właśnie w szkole uczy się dzieci, że odpowiedzi są ważniejsze od pytań. Każe się im pamiętać tak wiele rzeczy, które inni uznali za ważne, że tracą pewność siebie potrzebną do zgłębiania problemów poprzez zadawanie pytań. Zmusza się dzieci także do traktowania wszystkich życiowych zadań jako pracy, a nie zabawy. A przecież zabawa, nauka i praca są w przypadku dzieci pojęciami bliskoznacznymi i razem stanowią ważne ogniwo w ciągłym procesie zdobywania doświadczenia życiowego, rozwijania inteligencji, wyobraźni, ekspresji twórczej i tolerancji".
Edukacja środowiskowa to inny model kształcenia - to nauczanie interdyscyplinarne, zintegrowane, w którym zachęca się dziecko do myślenia i stosowania szerokiej wiedzy z różnych dziedzin, jak matematyka, fizyka, historia, nauki społeczne czy plastyka w rozwiązywaniu "znajomych spraw" dotyczących własnego pokoju, klasy szkolnej, podwórka, ulicy, miasta. W trakcie zajęć, w których obok uczniów i nauczycieli różnych specjalności uczestniczą też architekci i studenci architektury, dzieci uczą się w atmosferze zabawy definiowania problemów, stawiania hipotez, zbierania danych, analizowania i syntetyzowania informacji, tworzenia alternatywnych rozwiązań i posługiwania się językiem wizualnym, co wydaje się szczególnie ważne w dobie technologii informacji.
Uczą się też oceny rozwiązań na drodze dyskusji czy przetargu - "kto to kupi i dlaczego" - posługując się różnorodnymi argumentami natury funkcjonalnej i estetycznej.
Dzieci kochają zajęcia architektoniczne ze względu na ich "profesjonalny" i zarazem bardzo zrozumiały charakter, a przede wszystkim za to, iż przełamują w zdecydowany sposób szkolną rutynę, szanując dziecko, jego sposób myślenia, wiedzę, intuicję i wyobraźnię. Nauczyciele z kolei z wielkim zadowoleniem informują o wzroście zainteresowania uczniów przedmiotami, "które mogą się przydać w projektowaniu", a które do tej pory nie należały do przedmiotów ulubionych przez dzieci.
Doświadczenia nauczycieli i dzieci współpracujących z architektami w trakcie Dziecięcych Warsztatów Projektowych potwierdzają ogromne zapotrzebowanie społeczne na ten rodzaj edukacji. W ocenie zaś środowisk zawodowych (RIBA, AIA, SARP itd.) ruch "Architetcts-In-Schools" uznany jest za najbardziej ekscytujące przedsięwzięcie, za najlepszą inwestycję, jaką w naszej profesji można zrobić na rzecz młodej generacji i architektury, jakiej będzie ona potrzebować.

Przyszłość architektury pozostaje bowiem w ścisłym związku ze społeczeństwem przyszłości.
(J. Brown)

Fot. A. Palej Dzieci z Alcoa Elementary School w Knoxville projektują szopkę krakowską	Fot. A. Palej "Tradycyjne domy w różnych strefach klimatycznych" - to temat projektu badawczego prowadzonego z dziećmi ze szkoły Pond Gap w Knoxville
Fot. H. Oksanen Ostatnie rady udzielane przez Annę Palej dzieciom z Vasa Övningsskola przed powieszeniem na wystawie "zbudowanej" przez nie krakowskiej ulicy	Fot. Lu Wei Johan Angerman - student Vaasa Polytechnic objaśnia dzieciom, jak zapewnić sztywność kratownicy

Fot. Lu Wei Joanna Seremak z Wydziały Architektury PK, studiująca w Vaasa w ramach programu "Socrates", pomaga dzieciom skonstruować piramidę

   Dr inż. arch. Anna Palej zajmuje się propagowaniem idei edukacji środowiskowej już od dawna. W latach 1988 - 1998 razem z dr inż. arch. Grażyną Schneider-Skalską organizowała w Krakowie wykłady, seminaria, Dziecięce Warsztaty Projektowe towarzyszące znaczącym wydarzeniom kulturalnym (Międzynarodowe Biennale Architektury, Sympozjum KBWE), opracowała też materiały niezbędne do wprowadzenia architektury do harmonogramu zajęć szkolnych (grant MEN). W latach 1992 - 1994, pracując na University of Tennessee, prowadziła razem ze studentami architektury zajęcia projektowe z dziećmi w Knoxville. W roku bieżącym Anna Palej zorganizowała Dziecięce Warsztaty Architektoniczne dwukrotnie w Finlandii, przebywając w Vaasa Polytechnic w ramach programu "Socrates". Tematem pierwszych zajęć, które odbyły się w kwietniu, było budowanie konstrukcji ze sztywnych elementów modularnych, projektowanie zespołu domków jednorodzinnych i hotelu w mieście. Mimo iż zadania projektowe wydawały się początkowo trudne dzieci poradziły sobie z nimi znakomicie. Kolejne Dziecięce Warsztaty Architektonicze towarzyszyły międzynarodowemu kongresowi, zorganizowanemu w październiku przez Bauakademie of Northern Europe. Tym razem dzieci "budowały" elewacje ulic Starego Krakowa i Starej Raumy - miast wpisanych na listę dziedzictwa kultury światowej UNESCO (zdjęcia prezentujemy na IV stronie okładki). Studenci z Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej, studiujący w Finlandii jako stypendyści "Socratesa", brali udział we wszystkich spotkaniach z dziećmi z Vasa Övningsskola, przyczyniając się, wraz ze swoimi zagranicznymi kolegami, do ogromnego sukcesu warsztatów i kongresu. Bauakademie of Northern Europe ma nadzieję, iż kolejny kongres pod hasłem "Architecture + Children" odbędzie się w roku 2004 na Politechnice Krakowskiej.

Redakcja