Uczelnia Naszym Domem

Władysław Muszyński przy współpracy Elżbiety Dąmbskiej-Śmiałowskiej, Stanisława Steindla

Z postanowień podjętych przez przywódców trzech koalicyjnych mocarstw w Jałcie w 1944 r. wynikało jednoznacznie, że Politechnika Lwowska pozostanie poza granicami Polski. Wówczas odżyła, wyrażana wielokrotnie w ciągu ostatnich 150 lat, myśl o utworzeniu w Krakowie ośrodka kształcenia wyższego w dziedzinie inżynierii. Inicjatorem i niezłomnym krzewicielem tej myśli w środowisku krakowskim, które było skupione w działającej w czasie okupacji Górniczo-Hutniczo-Mierniczej Szkole Technicznej w Krakowie, był prof. Izydor Stella-Sawicki.

Na początku stycznia 1945 r. w obliczu zbliżającego się zakończenia II wojny światowej oraz wizji zadań dotyczących przyszłości Polski, jej odbudowy po wojnie prof. I. Stella-Sawicki wystąpił z przygotowaną od dawna koncepcją utworzenia w Krakowie, obok Akademii Górniczej, wyższej szkoły politechnicznej. Prof. Walery Goetel jako wybrany przed wojną rektor Akademii Górniczej, a kierujący Górniczo-Hutniczo-Mierniczą Szkołą Techniczną podczas wojny, uznał koncepcję prof. I. Stella-Sawickiego za całkowicie zasadną. Niezwłocznie przystąpiono do prac nad wstępnym projektem struktury Politechniki w Krakowie, który został opracowany w ciągu zaledwie kilku tygodni. W kształtowaniu idei utworzenia Politechniki w Krakowie i jej dojrzewaniu dużą rolę odegrała także młodzież, która uczyła się w czasie okupacji w Górniczo-Hutniczo-Mierniczej Szkole Technicznej z siedzibą w gmachu przy ulicy Krzemionki. Z grona tego samorzutnie wyłonił się kilkuosobowy zespół, na czele którego stanął Tadeusz Kantarek. Był asystentem prof. W. Goetla w szkole na Krzemionkach, co pomogło mu w określeniu i zebraniu argumentów uzasadniających ideę tworzenia politechniki w Krakowie. Chodziło o to, by po wyzwoleniu prof. I. Stella-Sawicki dysponował dobrze przygotowanymi materiałami, uwzględniającymi sytuację społeczno-gospodarczą w kraju i mógł złożyć władzy konkretny wniosek.

    18 stycznia 1945 r. Kraków był wolny, a front wojny został odsunięty od miasta na zachód co najmniej o 100 km. Już w dniu następnym Tadeusz Kantarek i Raul Karczewski odwiedzili prof. I. Stella-Sawickiego i w imieniu młodzieży kształcącej się w szkole na Krzemionkach uzgodnili tryb realizacji wcześniej przygotowanych planów. Dnia 20 stycznia 1945 r. doszło do spotkania profesorów W. Goetla i I. Stella-Sawickiego wraz z delegatami młodzieży z przebywającym w Krakowie pełnomocnikiem ówczesnego rządu i ministrem oświaty dr. Stanisławem Skrzeszewskim. Podczas spotkania ustalono pierwsze dezyderaty, przy czym minister wstępnie wyraził zgodę na organizowanie Politechniki w Krakowie. Była to najważniejsza decyzja. Jednocześnie powołano Komitet Organizacyjny, którego przewodniczącym został prof. I. Stella-Sawicki. W ten sposób podjęto trudne i wielokierunkowe działania organizacyjne, których głównym celem było rozpoczęcie w jak najkrótszym czasie zajęć dydaktycznych. Komitet Organizacyjny miał wówczas do rozwiązania dwa podstawowe problemy - pozyskanie kadry naukowo-dydaktycznej oraz znalezienie niezbędnych pomieszczeń użytkowych.
    Pierwszą i bardzo cenną pomoc zaofiarował prezes Krakowskiego Towarzystwa Technicznego inż. J. Tokarski, który przekazał gmach obecnego Domu Technika przy ul. Straszewskiego 28 na okresową siedzibę Komitetu Organizacyjnego przyszłej politechniki. Już na początku lutego 1945 r. w pomieszczeniach tego gmachu otwarto biuro, w którym rejestrowano wszystkich, którzy chcieli podjąć studia. Biuro to było podzielone na sekcje, odpowiadające nie istniejącym jeszcze dziekanatom i przyporządkowane przyszłym wydziałom. Napływ młodzieży na studia był wtedy ogromny, ponieważ Kraków stanowił jedyny ośrodek akademicki, który ocalał podczas wojny. Rejestrację przeprowadzali społecznie, nieodpłatnie kandydaci na studia, gdyż nie było jeszcze etatowych pracowników ani środków finansowych na ich wynagrodzenia.
    Jeśli mowa o kadrze naukowo-dydaktycznej, to nader sprzyjającą okolicznością dla nowo tworzonej uczelni był przyjazd do Krakowa, w ramach akcji przesiedlenia, wielu profesorów i pracowników naukowo-dydaktycznych z byłej Politechniki Lwowskiej. Wśród nich byli także tacy profesorowie, jak: Marian Kamieński, Zenobiusz Kłębowski, Adam Mściwujewski, Włodzimierz Roniewicz, Romuald Rosłoński, Władysław Rubczyński, Antoni Planitzer. Prof. Marian Kamieński nawiązał ścisłą współpracę z prof. I. Stella-Sawickim, stając się jego podporą, a dzięki aktywnej postawie i działaniom przynależy do grona współtwórców Politechniki Krakowskiej.
W Krakowie znalazło także schronienie wielu profesorów i pracowników naukowo-dydaktycznych z innych ośrodków akademickich, jak Warszawa, Wilno czy Gdańsk. Byli wśród nich profesorowie: Witold Biernawski, Adolf Langrod, Tadeusz Malarski, Eugeniusz Małecki, Michał Odlanicki-Poczobutt, Rudolf Śmiałowski, Ludomir Ślendziński, Tadeusz Tołwiński, Jerzy Weber, Juliusz Żurawski.
    Prace związane z organizacją, tworzeniem nowej uczelni rozwijały się intensywnie od lutego do maja 1945 r., mimo że władze centralne nie wydały żadnego aktu legalizującego te działania, poza wstępną zgodą ministra oświaty na organizowanie Politechniki w Krakowie, wydaną 20 stycznia 1945 r. w formie słownej deklaracji. Na wniosek prof. I. Stella-Sawickiego wojewoda krakowski wyraził zgodę w piśmie z dnia 16 lutego 1945 r. na zajęcie budynku Krakowskiego Towarzystwa Technicznego przy ul. Straszewskiego 28 oraz budynku "Oleandry" przy ul. 3 Maja 7 na cele szkolne powstającej w Krakowie politechniki. Po przejęciu budynku "Oleandry" i przeprowadzeniu koniecznych robót porządkowych oraz remontowych, dzięki spontanicznemu zaangażowaniu oraz pracy przyszłych pracowników i studentów budynek nadawał się do zagospodarowania już z końcem kwietnia 1945 r. Wkrótce dziekanat wraz z całym Wydziałem Inżynierii Lądowej i Wodnej został przeniesiony z budynku Krakowskiego Towarzystwa Technicznego do gmachu "Oleandry" przy ul. 3 Maja 7.

Dodatkową przeszkodą dla Komitetu Organizacyjnego był brak formalnej akceptacji dla nowo powstającej uczelni politechnicznej. Tak np. profesorowie obecni w Krakowie i pozyskani dla tej uczelni wstrzymywali się z rozpoczęciem wykładów i innych zajęć dydaktycznych, oczekując, aż jej działalność zostanie uznana za legalną.


I. Stella-Sawicki po mszy 31 maja 1945 r. Od prawej: A. Szyszko-Bohusz, W. Goetel, J. Struszkiewicz, NN, J. Gałęzowski, NN, NN, I. Stella-Sawicki, Z. Pałasiński, A. Rzymkowski		PK, 31 maja 1945 r., ul. Świętej Anny

Po wyzwoleniu Śląska i Zagłębia pełniący obowiązki wojewody ppłk Jerzy Ziętek powołał pod koniec lutego 1945 r. tymczasową Komisję Organizacyjną Politechniki Śląskiej. Wkrótce Komisja przedstawiła projekt utworzenia Politechniki Śląskiej, który spotkał się z wyraźnym poparciem władz państwowych reprezentowanych przez ówczesnego pełnomocnika na województwo katowickie gen. Aleksandra Zawadzkiego. Komisja opracowała memoriał, uzasadniający potrzebę i celowość utworzenia Politechniki Śląskiej, a gen. A. Zawadzki, ówczesny wojewoda katowicki, przekazał memoriał rządowi i Prezydium Krajowej Rady Narodowej. W efekcie Prezydium Krajowej Rady Narodowej wydało 24 maja 1945 r. dekret. Dekret ten wszedł w życie z dniem ogłoszenia, tj. 11 czerwca 1945 r. Na organizatora Politechniki Śląskiej minister oświaty powołał prof. mgr. inż. Władysława Kuczewskiego.


PK, 1945 r., ul. Krupnicza. Od lewej: I. Stella-Sawicki, W. Goetel, J. Krauze		I. Stella-Sawicki, 31 maja 1945 r.

W drugiej połowie maja 1945 r. prace związane z tworzeniem politechniki w Krakowie były na tyle zaawansowane, że można było rozpocząć wykłady. Tym bardziej że spragniona nauki młodzież z niecierpliwością oczekiwała na zajęcia dydaktyczne. W związku z tym 31 maja 1945 r. w Auli Akademii Górniczej odbyła się uroczysta inauguracja pierwszego po zakończeniu II wojny światowej, przyśpieszonego roku akademickiego powstającej w Krakowie politechniki, a wykłady oraz inne zajęcia dydaktyczne rozpoczęły się 5 czerwca 1945 r. Podczas inauguracji miejsca w prezydium zajęli: prof. dr Walery Goetel - rektor Akademii Górniczej, prof. Izydor Stella-Sawicki - profesor Akademii Górniczej i przewodniczący Komitetu Organizacyjnego Politechniki w Krakowie, prof. Jan Krauze - profesor Akademii Górniczej. Wykład inauguracyjny "Znaczenie wyższych uczelni technicznych dla państwa" wygłosił prof. I. Stella-Sawicki.
Po uprawomocnieniu się dekretu z 24 maja 1945 r. prof. W. Kuczewski w porozumieniu z Ministerstwem Oświaty powołał prof. I. Stella Sawickiego na stanowisko p.o. prorektora Politechniki Śląskiej z tymczasową siedzibą w Krakowie. Zawarto także porozumienie, zatwierdzone przez Ministerstwo Oświaty, że studia rozpoczęte w Krakowie będą kontynuowane jako studia na Politechnice Śląskiej. Następnie podjęto decyzje o zlokalizowaniu Politechniki Śląskiej w Gliwicach oraz postanowiono, że działające w Krakowie wydziały tej uczelni zostaną przeniesione do miejsca ich stałego usytuowania pod koniec września 1945 r., po przygotowaniu odpowiednich pomieszczeń w Gliwicach. W rzeczywistości trwało to dłużej, bo do końca października 1945 r. Politechnika Śląska od początku działania była w korzystniejszej sytuacji, bowiem przyjęła niejako w darze zorganizowane i uruchomione wydziały w Krakowie.

    Fakt przeniesienia Politechniki Śląskiej do Gliwic zachęcił czynny nadal Komitet Organizacyjny, by zabiegać u władz państwowych o utworzenie uczelni politechnicznej w Krakowie. Dzięki wytrwałym staraniom prof. W. Goetla i prof. I. Stella-Sawickiego na początku października 1945 r. utrzymano za zgodą Ministerstwa Oświaty wykłady na wydziałach: Architektury, Inżynierii i Komunikacji. Było to pierwsze osiągnięcie. Sprzyjającą okolicznością było i to, że znaczna część profesorów wraz z pomocniczą kadrą naukową oraz przeważająca część studentów zdecydowanie opowiedzieli się za studiowaniem w Krakowie.
    Zasadnicza i pomyślna zmiana wiązała się z wydaniem przez Radę Ministrów dekretu z mocą ustawy z dnia 19 listopada 1946 r. (zatwierdzony przez Prezydium Krajowej Rady Narodowej) o utworzeniu w Akademii Górniczej Wydziałów Architektury, Inżynierii i Komunikacji. Dekret ten został ogłoszony w "Dzienniku Ustaw RP" Nr 8, poz. 38 z dnia 3 lutego 1947 r. W artykule 6. tego dekretu zapisano, że wchodzi on w życie z dniem ogłoszenia, to jest 3 lutego 1947 r., z mocą obowiązującą wstecz, od 1 kwietnia 1945 r. W ten sposób został pomyślnie zakończony długi okres starań, okupiony ogromną pracą i wysiłkiem całego zespołu Komitetu Organizacyjnego, a przede wszystkim jego przewodniczącego prof. I. Stella-Sawickiego. Wydziały Architektury, Inżynierii i Komunikacji w Akademii Górniczej uzyskały podstawy prawne do działania, a tym samym stanęły wobec wyzwania rozwoju w przyszłości. Prof. I. Stella-Sawicki został mianowany przez ministra oświaty na prorektora Akademii Górniczej ds. Wydziałów Architektury, Inżynierii i Komunikacji w latach akademickich 1946/1947 i 1947/1948. Od samego początku po ustanowieniu Wydziałów Architektury, Inżynierii i Komunikacji działały one przy Akademii Górniczej, a od roku 1949 Akademii Górniczo-Hutniczej, mając oddzielny i samodzielny budżet, jak i całość administracji, którą kierował i zarządzał prorektor do spraw tych wydziałów, powołany przez ministra oświaty.
    Najpilniejszym i najważniejszym zadaniem było wówczas uzyskanie stałych lokali, odpowiadających celom szkolnym. Ten trudny problem rozwiązano w pierwszej połowie 1946 r., gdy zarysowała się możliwość zwolnienia przez wojsko budynków przy ul. Warszawskiej 24. Prorektor prof. I. Stella-Sawicki, mając poparcie ze strony ówczesnego Ministerstwa Komunikacji, niezwłocznie podjął starania, które przyniosły pomyślny, choć ograniczony skutek. Przekazano tylko jeden pawilon położony u zbiegu ul. Szlak i ul. Warszawskiej (dla Wydziału Komunikacji).

Koszary Arcyksięcia Rudolfa przy ul. Warszawskiej - widok z wewnętrznego placu ćwiczeń. Siedziba Politechniki Krakowskiej od 1947 r. Fot. I. Krieger (koniec XIX w.)

Z początkiem roku 1947 prof. W. Goetel, rektor Akademii Górniczej przy ścisłym współdziałaniu prof. I. Stella-Sawickiego ponownie zwrócił się do władz wojskowych z prośbą o przekazanie następnych dwóch pawilonów dla Wydziału Architektury oraz Wydziału Inżynierii. Pozytywny skutek przyniosła dopiero wizyta rektora, prof. W. Goetla u marszałka Polski M. Roli-Żymierskiego. W maju 1947 r. dowódca okręgu wojskowego w Krakowie wydał ostateczną decyzję o przekazaniu trzech pawilonów przy ul. Warszawskiej dla Wydziałów Politechnicznych.


PK, 3 maja 1946 r., czoło pochodu studentów na Rynku Głównym		PK, 3 maja 1946 r., droga na Wawel (nad ul. Bernardyńską), czoło pochodu na Wawel

Następnym wyzwaniem było usamodzielnienie się Wydziałów Architektury, Inżynierii i Komunikacji. Myśl ta dojrzewała od 1947 r. Pierwszy memoriał w tej sprawie - uzgodniony z prof. W. Goetlem - przekazano do Ministerstwa Oświaty w roku 1948, lecz nie został wówczas potraktowany przychylnie przez władze centralne. Nowy, starannie udokumentowany, obszerny wniosek został wysłany do Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego z pismem przewodnim podpisanym przez ówczesnego rektora Akademii Górniczo-Hutniczej prof. Z. Kowalczyka i prorektora prof. L. Ślendzińskiego w roku 1952. Tym razem wniosek poparty wspólnie przez środowisko Akademii Górniczo-Hutniczej i Wydziałów Architektury, Inżynierii i Komunikacji uzyskał aprobatę Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego, a następnie Rady Ministrów. W efekcie minister szkolnictwa wyższego wydał w 1953 r. zarządzenie w sprawie zmian w Akademii Górniczo-Hutniczej, mocą którego w miejsce istniejącego dotychczas Wydziału Inżynierii utworzono dwa oddzielne wydziały: Wydział Budownictwa Lądowego oraz Wydział Budownictwa Wodnego, a istniejący Wydział Komunikacji zmienił nazwę na Wydział Mechaniczny. Po upływie roku Rada Ministrów podjęła uchwałę nr 409 w sprawie utworzenia Politechniki Krakowskiej (ogłoszona w "Monitorze Polskim" nr A-68 z dnia 21 lipca 1954 r.). Decyzja ta miała fundamentalne znaczenie dla dalszego samodzielnego rozwoju uczelni, a przy tym stanowiła pozytywne zakończenie prawie dziesięcioletniego procesu tworzenia Wydziałów Architektury, Budownictwa Lądowego, Budownictwa Wodnego i Wydziału Mechanicznego, wypełniających w Krakowie lukę w dziedzinie kształcenia z zakresu nauk inżynieryjnych.


Prof. dr inż. Izydor Stella-Sawicki, prorektor AG ds. Wydziałów Politechnicznych (1945-1948)		Prof. art. mal. Ludomir Ślendziński, I rektor Politechniki Krakowskiej (1954-1956), prorektor Wydziałów Politechnicznych AG w latach 1948-1954 - autoportret.

Formalny akt utworzenia samodzielnej wyższej uczelni miał także kapitalne znaczenie dla jej wszechstronnego rozwoju. Wystarczy tylko stwierdzić, że Politechnika Krakowska posiada obecnie siedem wydziałów.


Dom Krakowskiego Towarzystwa Technicznego (obecnie budynek NOT), ul. Straszewskiego 28. Pierwsza siedziba Komitetu Organizacyjnego politechniki oraz Wydziału Inżynierii Lądowej i Wodnej w latach 1945-1946 oraz Wydziału Komunikacji w latach 1945-1947		Budynek "Oleandry", ul. 3 Maja 7. Siedziba Wydziału Inżynierii Lądowej i Wodnej w latach 1946-1947


Budynek Główny Politechniki Krakowskiej, ul. Warszawska 24		Jedna z siedzib Wydziału Architektury, ul. Kanonicza 1
Wydział Fizyki Technicznej i Modelowania Komputerowego oraz jedna z siedzib Wydziału Architektury, ul. Podchorążych 1
		Budynek Wydziału Mechanicznego, al. Jana Pawła II 37

Budynek Studium Wychowania Fizycznego i Sportu, ul. Kamienna 17		Dom Studencki LEON - Politechniki Krakowskiej, ul. Skarżyńskiego