NAUKA I TECHNIKA W PK


Tomasz Maczuga

PIENIĄDZE NA BADANIA, ROZWÓJ I INNOWACJE - 6. PROGRAM RAMOWY

Kończy się 5. Program Ramowy

    W 2002 r. zostały ogłoszone ostatnie konkursy na projekty badawczo-rozwojowe, które mogły być finansowane z funduszy 5. Programu Ramowego Badań, Rozwoju Technicznego i Wdrożeń Unii Europejskiej (5. PR). Realizacja projektów, które uzyskały dofinansowanie w poprzednich latach i w roku 2002, potrwa jeszcze kilka lat. W ciągu 4 lat trwania Programu wydano 14 960 milionów euro, pochodzących ze składek krajów Unii i krajów stowarzyszonych, w tym Polski. Według danych z końca lipca 2002 r. Polacy biorą udział w 836 projektach, koordynują 159. Oczekiwane dofinansowanie z KE to w przybliżeniu 150 mln euro, czyli ponad 80 proc. kwoty, którą Polska wpłaciła tytułem składki. Należy pamiętać, że jej połowa pochodziła z KBN, a druga część z funduszu Phare. Wynik należy właściwie uznać za dobry, jeśli weźmiemy pod uwagę trochę opóźniony start, brak doświadczenia, jak również unijne przepisy, które uniemożliwiają poprawę wyniku finansowego (stawki polskich badaczy są czasem wielokrotnie niższe niż ich zachodnich partnerów).

Zmiana postaw

    Stosunek środowiska naukowego do udziału w Programie Ramowym w ostatnim okresie wyraźnie ewoluował. Niechęć do "unijnej biurokracji", niewiara w to, że można "bez znajomości" cokolwiek uzyskać, oburzenie, że Bruksela "skrzywdziła" nas lub "nie poznała się" na naszym wniosku ustępują na szczęście miejsca postawom bardziej pragmatycznym. Dało się to zauważyć szczególnie w trakcie konkursu na tzw. Centra Doskonałości. Polacy otrzymają w tym konkursie prawie 60 proc. całego budżetu. Jeśli nie mamy więc na widoku łatwiejszych źródeł finansowania, a potrzebujemy kontaktów i pieniędzy, trzeba szybko i efektywnie opanować technikę pozyskiwania funduszy europejskich. Odrzucony wniosek należy poprawiać, w mniejszym lub większym stopniu, i składać ponownie. Trzeba przy tym pamiętać, że oprócz sztuki pisania wniosków projektowych istnieje, bynajmniej nie łatwiejsza, sztuka rozliczania i raportowania projektów. Na domiar złego Unia często zmienia reguły gry i mimo że zmiany mają zwykle na celu poprawę sytuacji, trzeba się ich od nowa uczyć. W właśnie zatwierdzonym przez Parlament Europejski 6. Programie Ramowym można zauważyć dość poważne zmiany w stosunku do poprzednika.

Startuje 6. Program Ramowy - podstawowe założenia i cele

    6. Program Ramowy jest pierwszym w historii Unii Europejskiej programem finansowania badań, który przeszedł praktycznie bez poważniejszych kłopotów i opóźnień skomplikowaną drogę legislacyjną, wymagającą aprobaty wielu instytucji. Jest to tym bardziej zaskakujące, że w powszechnym przekonaniu już w momencie formułowania założeń uznany został za trudniejszy niż poprzedni program. Szereg krajów zgłosiło na początku dyskusji wiele zastrzeżeń do planowanych rozwiązań. W tej sytuacji należy zachęcać wszystkich zainteresowanych do wzięcia udziału już w pierwszych konkursach 6. Programu Ramowego, które zostaną ogłoszone jeszcze w tym roku. Wczesny start zwiększa szanse na sukces.
    Koncepcja 6. Programu Ramowego opiera się na idei Europejskiej Przestrzeni Badawczej (European Research Area - ERA, inne używane w Polsce tłumaczenia tej nazwy to Europejski Obszar Badań lub Europejski Obszar Nauki). Postępująca w wielu dziedzinach integracja działań Wspólnoty nie może pominąć sfery badań i rozwoju. Wprawdzie już 5. Program Ramowy był reklamowany jako największy tego typu fundusz na świecie, jednak należy pamiętać, że cały jego budżet stanowił około 5 proc. wydatków na badania wszystkich krajów członkowskich. Idea stworzenia Europejskiej Przestrzeni Badawczej (ERA) zakłada lepsze wykorzystanie europejskiego potencjału badawczego, unikanie dublowania badań, większą komplementarność między badaniami narodowymi i wspólnotowymi, znacznie większą współpracę osobową i badawczą europejskich naukowców. Wszystko po to, aby utworzyć w Europie około 2010 r. najlepiej funkcjonujące i najbardziej konkurencyjne społeczeństwo i gospodarkę, które będą oparte na wiedzy.
    6. Program Ramowy wraz z programem Euratom powinny przyspieszyć proces tworzenia Europejskiej Przestrzeni Badawczej. Program dysponuje budżetem 17,5 miliarda euro na lata 2002-2006. Stanowi to 3,9 proc. całego budżetu UE z roku 2001 i odzwierciedla strategiczny cel Wspólnoty, którym jest zwiększenie finansowania badań i rozwoju (realny wzrost po odliczeniu inflacji o prawie 9 proc. w stosunku do 5. PR). Trzy główne działania programu polegają na: 
1) ukierunkowaniu i integracji badań wspólnotowych; 
2) ustrukturyzowaniu Europejskiej Przestrzeni Badawczej; 
3) wzmocnieniu podstaw Europejskiej Przestrzeni Badawczej. 

    Realizacja założeń przedstawionych w pierwszym punkcie będzie polegać na finansowaniu wybranych, strategicznych dla Europy kierunków badań. Lista kierunków badań obejmuje następujące dziedziny:

* genomika i biotechnologia dla zdrowia (Genomics and biotechnology for health);
* technologie społeczeństwa informacyjnego (Information Society technologies);
* nanotechnologie i nanonauka, wielofunkcyjne materiały oraz nowe procesy i urządzenia produkcyjne (Nanotechnologies and nanosciences, knowledge-based multifunctional materials and new production processes and devices);
* aeronautyka i przestrzeń kosmiczna (Aeronautics and space);
* jakość i bezpieczeństwo żywności (Food quality and safety)
* zrównoważony rozwój, globalne zmiany i ekosystemy (Sustainable development, global change and ecosystems);
* obywatele i rządzenie w społeczeństwie opartym na wiedzy (Citizens and governance in a oknowledge-based society);
* specjalne działania obejmujące szerszy obszar badań (Specific activities covering a wider field of research)

    Bardziej szczegółowy opis tematów z wymienionych dziedzin, które mogą liczyć na wsparcie finansowe ze strony Komisji Europejskiej, można znaleźć pod adresami internetowymi, które podaję na końcu artykułu.
Strukturyzacja ERA będzie polegać na powiązaniu badawczych inicjatyw krajowych, regionalnych i europejskich. Dotyczy ona zagadnień tj.: badania i innowacje, ludzki potencjał, infrastruktura badawcza oraz zagadnienie miejsca nauki w społeczeństwie. 
Wzmocnienie podstaw ERA oznacza wspieranie i koordynowanie pewnych działań narodowych dotyczących zdrowia, biotechnologii, środowiska i energii. Chodzi o włączanie się do programów krajowych, międzynarodowej współpracy w działaniach krajowych i regionalnych, włączanie do innych programów europejskich, wspólnych inicjatyw podejmowanych wraz z organizacjami europejskimi (jak: CERN, ESA...). Wzmocnienie podstaw ERA to także spójne rozwijanie polityki UE poprzez analizy, opracowania, prace studialne, benchmarking (porównania), mapping of excellence (identyfikacja), odpowiednie "środowisko" prawno-administracyjne itp.

Nowe typy projektów

Instrumenty służące do realizacji nakreślonych celów obejmują nowe formy projektów oraz nowe formy i przepisy ich realizacji, nie istniejące w poprzednich programach ramowych. Powstały trzy nowe instrumenty pomagające w realizacji programu. Są to: 
1) Projekty Zintegrowane (Integrated Projects); 
2) Sieci Doskonałości
(Networks of Excellence); 
3) Programy realizowane wspólnie
(Programmes implemented jointly)
Oprócz nowości funkcjonować będą formy projektów znane z 5. PR, niektóre pod nieco zmienionymi nazwami, między innymi projekty dla małych i średnich przedsiębiorstw typu Craft, Specjalne Działania Wspierające oraz Działania Koordynacji. Oferta stypendialna (Stypendia Marie Curie) zostanie bardzo poszerzona i uatrakcyjniona. Obejmie ona praktycznie wszystkie grupy wiekowe. W zamierzeniach autorów powinna ona odwrócić dotychczasowe trendy w "drenażu mózgów" i doprowadzić do powrotu do kraju wielu europejskich naukowców, którzy wyemigrowali do Stanów Zjednoczonych w poszukiwaniu lepszych warunków do pracy badawczej.

Nowe sposoby realizacji i finansowania

Podstawy formalnoprawne realizacji projektów również ulegają zmianom. Główne zmiany wprowadzono jako reakcję Komisji Europejskiej na krytykę dotychczasowych zasad realizacji projektów obowiązujących w 5. Programie Ramowym i jako próbę zaradzenia wszystkim bolączkom. Komisja planuje uproszczenie procedur, większą elastyczność przepisów oraz większą autonomię dla wykonawców. Finansowanie projektów zintegrowanych może sięgać poziomu kilkunastu millionów € jako dotacja do budżetu, płacona jako wkład do faktycznych kosztów w czasie realizacji projektu (zwykle trzy do pięciu lat lub więcej w zależności od potrzeb). Sieci doskonałości będą finansowane nawet w kwotach kilku milionów € rocznie (przez pięć lat lub więcej), przy konieczności utrzymania trwałości integracji, w formie grantu na integrację, płaconego w rocznych ratach. Koordynatorzy dużych projektów będą mieli większą autonomię, jeśli chodzi o kształtowanie projektu, wydatków, dobór nowych partnerów lub rezygnację ze starych. Finansowanie powinno być bardziej płynne, zarządzanie bardziej niezależne od Komisji. Ocena i monitoring projektu będą surowsze, skoncentrują się na fazie końcowej, wynikach i ocenie ex post. Trzeba sobie zdawać sprawę, że znacznie trudniej będzie zostać koordynatorem projektu niż dotychczas. W programie mogą uczestniczyć wszelkie osoby prawne. Kraje stowarzyszone zostały zrównane we wszystkich prawach z krajami członkowskimi.

Gdzie szukać informacji?

W Centrum Transferu Technologii Politechnika Krakowska, które znajduje się na Wydziale Inżynierii Środowiska (parter pokój nr 10; tel.: 628 28 45; tel/fax: 632 47 95), działa Regionalny Punkt Kontaktowy (RPK) akredytowany przez Komitet Badań Naukowych. Zadaniem RPK jest wskazywanie źródeł informacji o Programach Ramowych, poszukiwanie partnerów zagranicznych, prowadzenie akcji informacyjnej i szkoleń wspomagających udział instytucji z Małopolski w unijnych programach badań, rozwoju technicznego i wdrożeń. RPK współpracuje z innymi regionalnymi punktami w kraju oraz z Krajowym Punktem Kontaktowym w Warszawie przy Instytucie Podstawowych Problemów Techniki PAN. 

Użyteczne adresy internetowe

http://www.transfer.edu.pl/rpk.htm - RPK PK; 
http://www.kpk.gov.pl/ - KPK; 
http://www.cordis.lu/fp6/ - baza CORDIS w Luxemburgu; 
http://www.cordis.lu/rtd2002/ - inna część serwisu CORDIS dotycząca 6PR; 
http://europa.eu.int/comm/research/fp6/index_en.html - 6. PR na serwerze EUROPA.