STUDENCI PK
Jan Kurek 1)
WYPRAWA KIJOWSKA A.D. 2002
Tegoroczny
dwutygodniowy obóz wakacyjny Studenckiego Koła Naukowego Budownictwa Ogólnego,
działającego przy Instytucie Architektury i Planowania Wsi PK, był w znacznej
mierze kontynuacją dotychczasowych, kilkuletnich już badań2)
nad drewnianą architekturą cerkiewną Ukrainy. Tym razem, z uwagi na rzadsze
występowanie zabytkowych budowli cerkiewnych na obszarze pomiędzy Tarnopolem a
Kijowem przyjęty został plan sukcesywnego penetrowania kilku kolejnych województw,
tj.: równieńskiego, chmielnickiego, żytomierskiego i winnickiego. Końcowym
etapem miała być stolica Ukrainy, którą również pragnęliśmy bliżej
poznać.
Pobyt na Ukrainie, który miał
na celu zebranie informacji nt. interesujących nas obiektów na trasie do
Kijowa, rozpoczęliśmy we Lwowie od wizyty w miejscowych pracowniach
konserwacji zabytków (UKRZACHIDPROJEKTRESTAWRACJA). Oczywiście, nie mogliśmy
także zrezygnować z zawsze wzruszającej wizyty na Cmentarzu Łyczakowskim i
jego enklawie – Cmentarzu Orląt Lwowskich. Cmentarz Orląt wygląda coraz
okazalej i żal jedynie, że władze Lwowa od kilku już lat wzbraniają się
przed wyrażeniem zgody na jego oficjalne otwarcie. Ponadto zwiedziliśmy tu piękny,
choć z braku środków finansowych coraz bardziej zaniedbany, skansen
drewnianej architektury ludowej oraz Kopiec Unii Lubelskiej, lwowską starówkę,
no i oczywiście Wydział Architektury lwowskiej politechniki. Tak emocjonalnie
przygotowani wyruszyliśmy w “nieznane” – także jeśli
chodzi o noclegi – tj. tam, gdzie przeciętny polski turysta dociera
raczej rzadko.
Pierwszym etapem (oczywiście
oprócz drewnianych cerkwi i dzwonnic) były więc znane z naszej historii piękne
zamki w Olesku (miejsce urodzin Jan III i Michała Wiśniowieckiego) i
Podhorcach. W tym ostatnim zlikwidowano znajdujące się tu sanatorium
przeciwgruźlicze i niedawno rozpoczęto kapitalny remont. Jest więc szansa, że
w końcu powróci do niego przynajmniej część kolekcji obrazów, jaka była
tu eksponowana przed II wojną światową. Dalej na trasie było Dubno m.in. z
zamkiem Ostrogskich – jednak od zwiedzania skromnych wnętrz odstraszyła
nas dwukrotnie wyższa niż dla Ukraińców cena biletów wstępu. Jest to,
niestety, podobnie jak i w Rosji, lokalna specyfika – zapewne związana z “chudym”
państwowym budżetem.
Zamek w Podhorcach (1635-1640)
Następnym etapem na naszej drodze był Ostrog z malowniczymi, sięgającymi XIV w. pozostałościami zamku,w którym obecnie mieści się małe, lecz interesujące muzeum regionalne, które po tym jak poinformowaliśmy, że jesteśmy grupą studentów architektury, mogliśmy zwiedzić bezpłatnie. Po założeniu bazy w szkole w Połonnem penetrowaliśmy okolicę w poszukiwaniu interesujących nas cerkwi i dzwonnic drewnianych3) , pokonując codziennie, dzięki mikrobusowi z Działu Transportu PK, trasę ponad 200 km. Po kilku dniach przenieśliśmy bazę do Berdyczowa, gdzie skorzystaliśmy z gościnności oo. Karmelitów, opiekujących się Sanktuarium Matki Boskiej Berdyczowskiej i tutejszą parafią katolicką. Okazało się, że obecny proboszcz o. Benedykt Krok był w latach 70. minionego stulecia związany ze środowiskiem akademickim Krakowa (AGH i PK). Obecnie karmelici stopniowo odbudowują kościół – sanktuarium, a nam udało się wdrapać na latarnię na jego kopule, by podziwiać panoramę miasta. Miasto to jest również słynne zabytkami kultury żydowskiej – są to murowane synagogi oraz cmentarz z przedziwnymi w formie nagrobkami i z mauzolem “głowy” wołyńskich chasydów, cadyka Lewiego Icchaka Ben Meira.
“Murowana Wieża” (XIV w.) zamku w Ostrogu | Obronny zespół klasztorny Karmelitów Bosych i barokowy kościół (1642) w Berdyczowie |
Tropiąc ślady kultury polskiej, sięgającego kiedyś aż tutaj Wołynia, trafiliśmy do zabytkowych pałaców w Samczykach i Nowej Czertorii. W Samczykach wielką pomoc i życzliwość okazał nam p. Bogdan Pażyński – konserwator zabytków i potomek miejscowej szlachty polskiej. Dotarliśmy również do Winnicy i Żytomierza.
Unikalne w formie kamienne nagrobki na cmentarzu żydowskim w Berdyczowie
Pałac w Samczykach z ekspozycją prezentującą
znamienitych – ważnych dla kultury polskiej i ukraińskiej – Polaków.
Trzeci z prawej p. Bogdan Pażyński – miejscowy konserwator zabytków
Pobyt na Ukrainie Zachodniej kończyliśmy trzydniowym pobytem w Kijowie, gdzie byliśmy gośćmi Instytutu UKRNDIPROEKTRESTAWRACJA. Dzięki pomocy A. E. Jewdokimowicza – dyrektora Instytutu, S. G. Grigorienki, O. Raużysa, S. Jurczenki i innych, mogliśmy się zapoznać z pracami restauratorskimi prowadzonymi przy najważniejszych zabytkach Kijowa. Zwiedziliśmy więc m.in.: sobory Michajłowski i Sofijski, cerkiew Andriejewską, zespół Pieczerskiej Ławry, a także kościoły św. Aleksandra oraz św. Mikołaja, który do dziś pełni również funkcję sali koncertowej. Oczywiście, nie mogliśmy tu pominąć także znanego kijowskiego muzeum drewnianej architektury ludowej, prezentującego cenne obiekty z różnych regionów kulturowych Ukrainy. Nasze żywe zainteresowanie wzbudzała również nowa architektura centrum miasta z jego reprezentacyjnym placem – Majdanem Niezależnosti. Nowe centra handlowe, banki, muzea, wreszcie domy mieszkalne, przy licznych – także zrekonstruowanych i odbudowanych historycznych zabytkach – sprawiają, że stolica Ukrainy ma charakter europejskiej metropolii, do której już dziś przyjeżdżają turyści z całego świata i do której my także mamy nadzieję powrócić. Być może uda się również w najbliższym czasie nawiązać kontakty i współpracę z kijowskim Wydziałem Architektury – wydaje się bowiem, że przy dużym zaangażowaniu w wymianę naukową i studencką z krajami Europy Zachodniej kierunek wschodni jest ciągle jeszcze zbyt zaniedbany.
Misterna balustrada pałacu w Nowej Czertorii (XIX/XX w.). Obecnie w pałacu
mieści się technikum rolnicze
Kijów, uczestnicy wyjazdu wraz z dyr.
Jewdokimowiczem i Grigorienką (w środku) na dawnym targu żytnim, na tle
odbudowanej w latach 1991-1998 (po zniszczeniu w latach 30.) zabytkowej
cerkwi pw. Wniebowstąpienia Matki Bożej
Potylicz, najstarsza ukraińska cerkiew drewniana
(1502)
Fot. J. Kurek
1) Autor jest wieloletnim opiekunem
SKN Budownictwa, działającego przy Zakładzie Budownictwa Ogólnego i Materiałów
Budowlanych WA PK.
2) W latach 1996-2001 badania prowadzone były w województwach: lwowskim,
iwano-frankowskim, wołyńskim, czerniowieckim i tarnopolskim.
3) W trakcie tegorocznego objazdu dotarliśmy do 47 cerkwi, dla których
wykonano dokumentacje rysunkowe (w większości pomiary skrócone) i
fotograficzne.