NAUKA I TECHNIKA W PK

Stanisław Mazurkiewicz

    Cele i zadania inżynierii medycznej wynikają z jej związków z biomechaniką, zwłaszcza biomechaniką stosowaną. Jeśli przyjąć za Kotarbińskim, iż biomechanikę zalicza się do nauk “interesujących się działalnością człowieka” – stroną fizyczną, ściśle rzecz biorąc mechaniczną, wykonawczo-narzędziową – to związek ten staje się oczywisty.
   W Polsce historia inżynierii medycznej sięga okresu międzywojennego, kiedy to w Instytucie Radowym w Warszawie, w Zakładzie Fizyki (1936 r.) rozpoczęto kursy szkoleniowe z zakresu fizyki medycznej i inżynierii biomedycznej [1]. Po wojnie w 1946 r. na Politechnice Warszawskiej – jako jednej z pierwszych uczelni na świecie (obok Uniwersytetu w Londynie) – utworzono nową specjalność – elektrotechnikę medyczną. W latach 70. wprowadzono przedmiot inżynierii biomedycznej na politechnikach w Gdańsku, Gliwicach i Wrocławiu, a w ostatnich latach na Politechnice Krakowskiej, Białostockiej i Łódzkiej. Za granicą praktycznie na każdym uniwersytecie technicznym funkcjonują kierunki lub specjalności inżynierii biomedycznej. W ramach Unii Europejskiej prowadzone są także specjalne kursy podyplomowe (dwusemestralne, np. Uniwersytet w Patros).

   Celem kształcenia w zakresie inżynierii biomedycznej jest przygotowanie kadry do pracy w szpitalach i innych placówkach ochrony zdrowia oraz w instytutach naukowych, prowadzących badania biomedyczne. Uczelnie techniczne kształcą kadrę inżynierską dla szpitali i klinik. Jej zadaniem jest aplikacja nowoczesnych rozwiązań konstrukcyjnych i technologicznych, zabezpieczanie serwisu aparatury, nadzór nad jej sprawnością i niezawodnością. Niestety, w Polsce mimo że na kilku uczelniach technicznych kształci się studentów tej specjalności, zapotrzebowanie na takich pracowników jest niewielkie. Wynika to z przestarzałej struktury kadry w szpitalach i na klinikach.
   Jeśli chodzi o współdziałanie przedstawicieli nauk technicznych i medycznych, można zaobserwować, że nowe pomysły i rozwiązania pojawiają się po obu stronach.
   Inicjatywa pojawia się w środowisku medycznym i wiąże się z istniejącymi możliwościami technicznymi, a także ograniczeniami finansowymi. Z drugiej jednak strony w środowisku technicznym wciąż rodzą się nowe pomysły, rozwiązania techniczne i technologie, które przez środowisko medyczne mogą być zaadaptowane jako przydatne, potrzebne i co ważne – mieszczące się w kosztach.

    W przyszłości inżynieria medyczna stanie się integralną częścią systemu ochrony zdrowia, przyczyniając się do postępu w technikach diagnostyki, terapii i rehabilitacji.
   Koszty przeznaczone na ochronę zdrowia w krajach rozwiniętych kształtują się w granicach od 10 do 11 procent produktu krajowego brutto, a w USA stanowią nawet kilkanaście procent. Polska zajmuje pod tym względem bardzo niską pozycję, m.in. za Czechami i Węgrami.
   Czy inżynieria medyczna może wpłynąć na racjonalizację kosztów i zwiększenie efektywności działań służby zdrowia? Odpowiedź jest pozytywna; potwierdzają to liczne dowody [2],[3].
   W XXI w. inżynieria medyczna będzie jedną z głównych metod badawczych w wysoko rozwiniętych krajach. Działania takie jak: wprowadzanie komputerowego systemu wspomagającego procedury chirurgiczne w klinikach, trójwymiarowe rekonstrukcje obrazów badanych obiektów, także prace nad konstrukcją mini instrumentów będą kontynuowane. Rozwiną się takie dziedziny jak robotyka i telechirurgia, popularne staną się mało inwazyjne zabiegi chirurgiczne, na przykład laparoskopia i inne. Można stwierdzić, posługując się myślą Wacława Sitkowskiego, że nie ma granic postępu, granic stosowania nowych technologii – tylko nasza świadomość jest granicą [1].

Rys. 2. Jakość życia – wypadkowa zdrowia, bezpieczeństwa, komfortu i przyjemności

   W przyszłości we wszystkich krajach służba zdrowia będzie poszukiwać sposobów na racjonalizację wydatków związanych ze świadczeniami zdrowotnymi. Już teraz pojawia się wiele propozycji, jak lepiej wykorzystać środki finansowe, struktury i potencjał ludzki, aby uniknąć drastycznych ograniczeń i pogorszenia jakości usług leczniczych (rationalization but not rationing).
   Istnieje ogromna rozbieżność między olbrzymimi możliwościami współczesnej techniki, nowoczesnych technologii w medycynie a szansą szerszego ich wykorzystania w praktyce klinicznej. Pogłębia ją ostra konkurencja producentów sprzętu i aparatury medycznej, którzy poszukują coraz nowszych, ale i kosztowniejszych rozwiązań, podczas gdy nakłady na ochronę zdrowia nie rosną. Niestety, wraz z drastycznym wzrostem kosztów leczenia ujawnia się zjawisko nierównego dostępu do zdobyczy wiedzy i technik medycznych ludzi zamożnych i biednych.
   Światowa Organizacja Zdrowia już w 1977 r. nakreśliła plan, który wyznaczał rządom państw, jako główny cel, osiągnięcie do roku 2000 takiego poziomu zdrowia, aby wszyscy ludzie mogli prowadzić życie wydajne ekonomicznie i społecznie. Dostrzegamy obecnie, jak mało realny był ówczesny program, jednakże nie istnieje alternatywa wobec konsekwentnej realizacji jego założeń. W tym programie jest także miejsce dla inżynierii medycznej.
   Jakość życia jest według definicji Światowej Organizacji Zdrowia istotnym elementem zdrowia w ogóle, a w szczególności składa się na nią: zdrowie, bezpieczeństwo, a równocześnie komfort i przyjemność.

    W środowisku krakowskim olbrzymi potencjał naukowy posiadają dwie uczelnie techniczne – AGH i Politechnika Krakowska oraz Collegium Medicum UJ. II Krakowskie Warsztaty Inżynierii Medycznej ¹) pokazały, iż siły naukowe są rozproszone, a prowadzone badania naukowe z zakresu inżynierii medycznej nie są skoordynowane. Należy zatem doprowadzić do integracji środowiska technicznego i medycznego i zadbać o nową formę spotkań, innych niż organizowane co dwa lata, niezwykle zresztą cenne, warsztaty. Warto byłoby stworzyć środowiskowe Centrum Techniki i Technologii Medycznych, którego zadania polegałyby na:

    Kadrę naukowo-dydaktyczną Centrum stanowiliby pracownicy poszczególnych uczelni, którzy mogliby korzystać z bazy aparaturowej i zaplecza laboratoryjnego uczelni. Praktycznie pozwala to zaktywizować istniejące zespoły badawcze bez ponoszenia dodatkowych kosztów, jak i osiągnąć nowe wartości twórcze.
   Nadmienić warto, iż opracowana i zatwierdzona strategia rozwoju regionu krakowskiego uwzględnia utworzenie takiego Centrum [4] – jeden z celów strategicznych mówi o sprawnym i przyjaznym pacjentowi systemie ochrony zdrowia.
   Odpowiadając na postawione na wstępie pytanie – współczesnemu lekarzowi inżynier jawi się jako niezbędny partner potrzebny do stawienia czoła wyzwaniom, jakie pojawią się przed medycyną przyszłości.