UCZELNIA NASZYM DOMEM
Czesław Wilczyński
XX lat “Solidarności”
(cz. II)
Powrót do legalnej działalności
Za początek działań prowadzących do
relegalizacji NSZZ “Solidarność” uznać należy utworzenie w
jesieni 1986 r. przez Lecha Wałęsę jawnej Tymczasowej Rady NSZZ
“Solidarność”. Był to krok, który miał prowadzić do podjęcia
rozmów z władzami. W rok później konspiracyjne kierownictwo podziemnej
“Solidarności”, jakim była Tymczasowa Komisja Koordynacyjna oraz
Tymczasowa Rada zostały zastąpione jawnym kierownictwem związku –
Krajową Komisją Wykonawczą NSZZ “Solidarność”.
Działania te nie spotkały się
jednak z odzewem ze strony ekipy gen. Jaruzelskiego, do rozmów o relegalizacji
“Solidarności” nie doszło. Żądanie relegalizacji związku pojawiło
się w trakcie strajków, wiosną 1988 r. Natężenie akcji strajkowej było słabe,
jednak pogłębiający się fatalny stan nastrojów społecznych był dla
wszystkich oczywisty.
Brutalna pacyfikacja strajku w
Hucie im. Lenina w maju 1988 r. nie zahamowała fali strajków. Następny wybuchł
15 sierpnia w kopalni “Manifest Lipcowy”, a wkrótce strajkowało już
14 kopalni. Strajki rozszerzyły się też na inne regiony kraju m.in. strajkowała
Stocznia im. Lenina w Gdańsku i Port Szczeciński. We wszystkich strajkach
naczelnym żądaniem było zalegalizowanie NSZZ “Solidarność”. Nie
ulegało wątpliwości, że komunistyczne władze tracą grunt pod nogami, KC
PZPR zdecydował się więc na podjęcie negocjacji.
31 sierpnia Wałęsa spotkał
się z gen. Czesławem Kiszczakiem i jako warunek podjęcia formalnych rozmów
przedstawił zgodę władz na legalizację Związku. Minister odrzucił ten
postulat, mimo to Wałęsa po spotkaniu wezwał do zakończenia strajków i
strajki zakończyły się. Jesienią 1988 r. proces oddolnej legalizacji NSZZ
“Solidarność” nabrał tempa. W wielu zakładach pracy podjęły
działalność ujawnione Komitety “Solidarności”. 30 listopada doszło,
z inicjatywy przewodniczącego OPZZ Alfreda Miodowicza, do transmitowanej na żywo,
telewizyjnej debaty Wałęsa – Miodowicz. Wbrew nadziejom Miodowicza na
skompromitowanie Wałęsy, to właśnie Wałęsa okazał się zdecydowanym zwycięzcą
tego pojedynku, dobitnie wykazując, jak szkodliwe dla Polski jest ograniczenie
swobód politycznych i związkowych.
Społeczny oddźwięk debaty
telewizyjnej, a następnie podróż Wałęsy do Francji, która okazała się
wielkim tryumfem politycznym Przewodniczącego, skłoniły kierownictwo PZPR do
ustępstw. W efekcie
w styczniu 1989 r. KC PZPR przyjął uchwałę o pluralizmie związkowym, która
stanowiła zgodę na legalizację “Solidarności”. Nastąpiło to 17
kwietnia 1989 r. decyzją Sądu Wojewódzkiego w Warszawie.
NSZZ “Solidarność” na Politechnice Krakowskiej
W październiku 1988 r. na Politechnice
Krakowskiej podjął jawną działalność Komitet Przygotowawczy, który próbował
umożliwić powrót do legalnej działalności Związku. Na początku 1989 r.
Komitet Przygotowawczy Politechniki Krakowskiej przekształcił się w Tymczasową
Komisję Zakładową NSZZ “Solidarność” Politechniki Krakowskiej.
Proces odtwarzania struktur związkowych i powrotu do legalnej działalności
zakończyło Walne Zebranie Delegatów Organizacji Zakładowej Politechniki
Krakowskiej, które odbyło się 23 maja 1989 r. Przewodniczącym został
wybrany kol. Czesław Wilczyński, który funkcję tę pełnił przez trzy
kolejne kadencje. W marcu 1998 r. funkcję przewodniczącego objął Janusz Zajęcki,
który pełni ją do chwili obecnej.
Fot. Jacek Wojs
Zebranie Komisji Zakładowej NSZZ “S” PK, styczeń 1998 r.
Przewodniczący stoi na czele Komisji Zakładowej.
Komisja spotyka się mniej więcej raz w miesiącu, podejmując najważniejsze
kierunkowe decyzje. Organem wykonawczym jest Prezydium Komisji Zakładowej, które
podejmuje większość zadań i rozwiązuje bieżące problemy, stojące przed
Organizacją Zakładową. Najwyższą władzą Organizacji Zakładowej jest
Walne Zebranie Delegatów NSZZ “Solidarność” Politechniki
Krakowskiej, obradujące zwykle raz w roku. Jego podstawowymi zadaniami są:
wytyczanie strategicznych kierunków działań Związku na terenie Politechniki
Krakowskiej, ocena pracy Komisji Zakładowej oraz wybór władz Związku.
Funkcje kontrolne w stosunku do działań Komisji Zakładowej realizuje Zakładowa
Komisja Rewizyjna wybierana przez Zakładowe Walne Zebranie Delegatów.
Podstawowym zadaniem NSZZ
“Solidarność” jako związku zawodowego działającego na terenie
Politechniki Krakowskiej jest reprezentowanie interesów pracowników – członków
Związku wobec pracodawcy, co rozumieć należy przede wszystkim jako negocjacje
dotyczące warunków płacy i zatrudnienia. Realizacja tych zadań była w
omawianym okresie trudna, w związku ze znacznym spadkiem (szczególnie od 1993
r.) poziomu finansowania uczelni przez Ministerstwo Edukacji Narodowej.
Zasadniczym instrumentem działań w tej dziedzinie było zawieranie z JM
Rektorem PK porozumień płacowych oraz negocjowanie Zakładowego Regulaminu
Premiowego. Z powodu dramatycznej sytuacji finansowej realizacja wielu słusznych
oczekiwań płynących z jednej strony od pracowników, a z drugiej od władz
uczelni była po prostu niemożliwa. W tych warunkach za sukces uznać można
to, że dzięki pewnemu samoograniczeniu się negocjujących stron, udało się
uniknąć otwartego konfliktu. W przypadku Związku było to możliwe dzięki
przyjęciu modelu związku współzarządzającego, idei płynącej ze społecznej
nauki Kościoła katolickiego, a co za tym idzie, przyjmującego częściową
współ-odpowiedzialność za zakład pracy. Z takiej filozofii wypływał współudział
“Solidarności” w tworzeniu Statutu PK, systemu ocen nauczycieli
akademickich, Regulaminu Nagród i tym podobnych uregulowań, także
zainicjowana przez Związek reforma wewnętrznej struktury finansowania Uczelni.
Walne Zebranie Delegatów, które odbyło się 21 czerwca 1994 r., przyjęło w
swej uchwale, opracowane przez Prezydium Komisji Zakładowej “Solidarność”
PK, “Stanowisko KZ NSZZ “S” PK w sprawie sytuacji finansowej
Uczelni”, zostało ono przyjęte uchwałą przez Senat 1 stycznia 1995 r.
Opracowanie to stało się impulsem do reformy zasad wewnętrznego finansowania
PK, polegającej na decentralizacji finansów Uczelni. Poprzez udział swoich
przedstawicieli w pracy wewnętrznych organów Politechniki Krakowskiej, a także
w “życiu” naszej uczelni, Związek starał się działać dla dobra
ogółu pracowników oraz swoich członków, jak również kształtować poglądy
i wewnętrzne uregulowania już na etapie ich formułowania. Działania tego
rodzaju były treścią codziennej aktywności Komisji Zakładowej i nie sposób
ich wszystkich wymienić. Poniżej wymieniono tylko niektóre z nich. Jest to
uczestnictwo w Senacie, radach wydziałów i Kolegium Rektorskim, kolegiach
dziekańskich i instytutowych, udział w komisjach senackich i rektorskich,
udział w innych ciałach kolegialnych, jak np. w Komisji Pojednawczej, Radzie
Bibliotecznej, itp., udział w opiniowaniu zmian w ustawach dotyczących
szkolnictwa wyższego. Związek współdziałał aktywnie w opracowaniu trybu i
kryteriów oceny pracowników naukowo-dydaktycznych i dydaktycznych PK oraz brał
udział w procesie odwołań od ocen.
Wśród spraw będących w kręgu
zainteresowań Komisji Zakładowej NSZZ “Solidarność” Politechniki
Krakowskiej wymienić należy również problematykę socjalną. Działalność
w tej dziedzinie sprowadza się do współgospodarowania Zakładowym Funduszem
Świadczeń Socjalnych, udzielania zapomóg losowych oraz zasiłków statutowych
wypłacanych ze środków własnych.
Związek opracował oraz
uzgodnił z JM Rektorem PK oraz ZNP nowy Regulamin Zakładowego Funduszu Świadczeń
Socjalnych. Zasadnicza strategia Związku w tej dziedzinie sprowadza się do
ograniczania tzw. “konsumpcji zbiorowej” na rzecz zwiększania kwot
wypłacanych każdemu pracownikowi PK w formie corocznych dopłat do
indywidualnie organizowanego wypoczynku. Takie podejście wymagało przełamania
odmiennych zwyczajów zakorzenionych w minionym okresie. Uporządkowano również
funkcjonowanie Pracowniczej Kasy Zapomogowo-Pożyczkowej. “Solidarność”
była też inicjatorem wykorzystania na PK uregulowań ustawy o prawie
autorskim, wprowadzającej “50 proc. kosztów uzysku”.
Działalność społeczno-polityczna
Komisja Zakładowa oraz poszczególni członkowie
Związku z naszej uczelni bardzo aktywnie włączyli się w wybory parlamentarne
1989 r., traktując je jako przełomowy moment w procesie odzyskiwania niepodległości
i suwerenności przez Polskę. Formy aktywności były bardzo różnorodne, począwszy
od gro-madzenia funduszy wyborczych na rzecz Komitetu Obywatelskiego NSZZ
“Solidarność”, poprzez rozklejanie plakatów, aż po udział w
Komisjach Wyborczych w charakterze przedstawicieli Komitetu Obywatelskiego. Nie
sposób w tym kontekście nie wspomnieć o wyborze Profesora Romana
Ciesielskiego na Senatora Rzeczypospolitej z listy Komitetu Obywatelskiego. Jego
kandydatura została zgłoszona przez “Solidarność” Politechniki
Krakowskiej.
Jednym z celów, który po
wyborach czerwcowych 1989 r. wysunął się na pierwszy plan, było tworzenie
struktur samorządowych. Już 23 listopada 1989 r. Walne Zebranie Delegatów
“S” PK wystosowało apel do parlamentarzystów OKP, wzywający do
przyspieszenia prac ustawodawczych, tworzących ustrój samorządowy i do
przyspieszenia wyborów.
Organizacja Zakładowa aktywnie
włączyła się w wybory samorządowe w 1990 r. Komisja Zakładowa sprzeciwiła
się podejmowanym w 1992 r. próbom odwołania Rady Miasta Krakowa. Włączyła
się też aktywnie w proces wyłaniania ławników sądów, w szczególności sądów
pracy. Podkreślenia wymaga też duży udział Komisji Zakładowej w opiniowaniu
tworzonych przez Parlament ustaw. Poza wymienianymi już ustawami o szkolnictwie
wyższym oraz tytule i stopniach naukowych wymienić należy ustawy
o związkach zawodowych, o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, kodeks pracy,
pakiet ustaw o ochronie konsumentów i inne.
Podsumowując
Działalności NSZZ “Solidarność”
Politechniki Krakowskiej od 1989 r. do chwili obecnej nie sposób nie odnieść
do tego, czym Związek był na początku, czyli w 1980 r. “Solidarność”
w tym czasie była przede wszystkim ogromnym ogólnonarodowym ruchem społecznym
na rzecz odzyskania niepodległości Polski, a dopiero w drugiej kolejności związkiem
zawodowym. Z tym wiązała się jej masowość i względna spójność wewnętrzna.
W roku 1989 i na początku lat 90. na pierwszy plan wysuwały się zadania
budowy struktur państwa demokratycznego i samorządowego oraz tworzenie nowych
uregulowań prawnych. Stąd też aktywny udział Związku w wyborach
parlamentarnych, prezydenckich i samorządowych, jak też zaangażowanie w
proces tworzenia wielu ustaw. Po roku 1989 rozpoczął się proces określania
zadań związkowych jako priorytetów i podporządkowania im ewentualnych działań
społeczno-politycznych i mimo że Związek jako całość zmaga się z tym
problemem nadal, to bez wątpienia proces ten dobiega końca.
Fot. Alicja Radzikowska-Kerc
Jubileusz XX-lecia NSZZ “S” PK, 9 grudnia 2000 r.
Organizacja Zakładowa “Solidarności”
Politechniki Krakowskiej musiała sobie radzić z tymi problemami. Przyjmując płynący
ze społecznej nauki Kościoła katolickiego model partycypacyjny związku
zawodowego, który współdziała przy rozwiązywaniu problemów zakładu pracy,
staraliśmy się sprostać stojącym przed nami zadaniom, dla pożytku naszych
członków i całej Politechniki Krakowskiej.