UCZELNIA NASZYM DOMEM


Czesław Wilczyński

 

XX lat “Solidarności” (cz. II)

 

 Powrót do legalnej działalności

    Za początek działań prowadzących do relegalizacji NSZZ “Solidarność” uznać należy utworzenie w jesieni 1986 r. przez Lecha Wałęsę jawnej Tymczasowej Rady NSZZ “Solidarność”. Był to krok, który miał prowadzić do podjęcia rozmów z władzami. W rok później konspiracyjne kierownictwo podziemnej “Solidarności”, jakim była Tymczasowa Komisja Koordynacyjna oraz Tymczasowa Rada zostały zastąpione jawnym kierownictwem związku – Krajową Komisją Wykonawczą NSZZ “Solidarność”.
  
Działania te nie spotkały się jednak z odzewem ze strony ekipy gen. Jaruzelskiego, do rozmów o relegalizacji “Solidarności” nie doszło. Żądanie relegalizacji związku pojawiło się w trakcie strajków, wiosną 1988 r. Natężenie akcji strajkowej było słabe, jednak pogłębiający się fatalny stan nastrojów społecznych był dla wszystkich oczywisty.
  
Brutalna pacyfikacja strajku w Hucie im. Lenina w maju 1988 r. nie zahamowała fali strajków. Następny wybuchł 15 sierpnia w kopalni “Manifest Lipcowy”, a wkrótce strajkowało już 14 kopalni. Strajki rozszerzyły się też na inne regiony kraju m.in. strajkowała Stocznia im. Lenina w Gdańsku i Port Szczeciński. We wszystkich strajkach naczelnym żądaniem było zalegalizowanie NSZZ “Solidarność”. Nie ulegało wątpliwości, że komunistyczne władze tracą grunt pod nogami, KC PZPR zdecydował się więc na podjęcie negocjacji.
  
31 sierpnia Wałęsa spotkał się z gen. Czesławem Kiszczakiem i jako warunek podjęcia formalnych rozmów przedstawił zgodę władz na legalizację Związku. Minister odrzucił ten postulat, mimo to Wałęsa po spotkaniu wezwał do zakończenia strajków i strajki zakończyły się. Jesienią 1988 r. proces oddolnej legalizacji NSZZ “Solidarność” nabrał tempa. W wielu zakładach pracy podjęły działalność ujawnione Komitety “Solidarności”. 30 listopada doszło, z inicjatywy przewodniczącego OPZZ Alfreda Miodowicza, do transmitowanej na żywo, telewizyjnej debaty Wałęsa – Miodowicz. Wbrew nadziejom Miodowicza na skompromitowanie Wałęsy, to właśnie Wałęsa okazał się zdecydowanym zwycięzcą tego pojedynku, dobitnie wykazując, jak szkodliwe dla Polski jest ograniczenie swobód politycznych i związkowych.
  
Społeczny oddźwięk debaty telewizyjnej, a następnie podróż Wałęsy do Francji, która okazała się wielkim tryumfem politycznym Przewodniczącego, skłoniły kierownictwo PZPR do ustępstw. W efekcie
w styczniu 1989 r. KC PZPR przyjął uchwałę o pluralizmie związkowym, która stanowiła zgodę na legalizację “Solidarności”. Nastąpiło to 17 kwietnia 1989 r. decyzją Sądu Wojewódzkiego w Warszawie.

 

NSZZ “Solidarność” na Politechnice Krakowskiej

    W październiku 1988 r. na Politechnice Krakowskiej podjął jawną działalność Komitet Przygotowawczy, który próbował umożliwić powrót do legalnej działalności Związku. Na początku 1989 r. Komitet Przygotowawczy Politechniki Krakowskiej przekształcił się w Tymczasową Komisję Zakładową NSZZ “Solidarność” Politechniki Krakowskiej. Proces odtwarzania struktur związkowych i powrotu do legalnej działalności zakończyło Walne Zebranie Delegatów Organizacji Zakładowej Politechniki Krakowskiej, które odbyło się 23 maja 1989 r. Przewodniczącym został wybrany kol. Czesław Wilczyński, który funkcję tę pełnił przez trzy kolejne kadencje. W marcu 1998 r. funkcję przewodniczącego objął Janusz Zajęcki, który pełni ją do chwili obecnej.


Fot. Jacek Wojs
Zebranie Komisji Zakładowej NSZZ “S” PK, styczeń 1998 r.

    Przewodniczący stoi na czele Komisji Zakładowej. Komisja spotyka się mniej więcej raz w miesiącu, podejmując najważniejsze kierunkowe decyzje. Organem wykonawczym jest Prezydium Komisji Zakładowej, które podejmuje większość zadań i rozwiązuje bieżące problemy, stojące przed Organizacją Zakładową. Najwyższą władzą Organizacji Zakładowej jest Walne Zebranie Delegatów NSZZ “Solidarność” Politechniki Krakowskiej, obradujące zwykle raz w roku. Jego podstawowymi zadaniami są: wytyczanie strategicznych kierunków działań Związku na terenie Politechniki Krakowskiej, ocena pracy Komisji Zakładowej oraz wybór władz Związku. Funkcje kontrolne w stosunku do działań Komisji Zakładowej realizuje Zakładowa Komisja Rewizyjna wybierana przez Zakładowe Walne Zebranie Delegatów.
  
Podstawowym zadaniem NSZZ “Solidarność” jako związku zawodowego działającego na terenie Politechniki Krakowskiej jest reprezentowanie interesów pracowników – członków Związku wobec pracodawcy, co rozumieć należy przede wszystkim jako negocjacje dotyczące warunków płacy i zatrudnienia. Realizacja tych zadań była w omawianym okresie trudna, w związku ze znacznym spadkiem (szczególnie od 1993 r.) poziomu finansowania uczelni przez Ministerstwo Edukacji Narodowej. Zasadniczym instrumentem działań w tej dziedzinie było zawieranie z JM Rektorem PK porozumień płacowych oraz negocjowanie Zakładowego Regulaminu Premiowego. Z powodu dramatycznej sytuacji finansowej realizacja wielu słusznych oczekiwań płynących z jednej strony od pracowników, a z drugiej od władz uczelni była po prostu niemożliwa. W tych warunkach za sukces uznać można to, że dzięki pewnemu samoograniczeniu się negocjujących stron, udało się uniknąć otwartego konfliktu. W przypadku Związku było to możliwe dzięki przyjęciu modelu związku współzarządzającego, idei płynącej ze społecznej nauki Kościoła katolickiego, a co za tym idzie, przyjmującego częściową współ-odpowiedzialność za zakład pracy. Z takiej filozofii wypływał współudział “Solidarności” w tworzeniu Statutu PK, systemu ocen nauczycieli akademickich, Regulaminu Nagród i tym podobnych uregulowań, także zainicjowana przez Związek reforma wewnętrznej struktury finansowania Uczelni. Walne Zebranie Delegatów, które odbyło się 21 czerwca 1994 r., przyjęło w swej uchwale, opracowane przez Prezydium Komisji Zakładowej “Solidarność” PK, “Stanowisko KZ NSZZ “S” PK w sprawie sytuacji finansowej Uczelni”, zostało ono przyjęte uchwałą przez Senat 1 stycznia 1995 r. Opracowanie to stało się impulsem do reformy zasad wewnętrznego finansowania PK, polegającej na decentralizacji finansów Uczelni. Poprzez udział swoich przedstawicieli w pracy wewnętrznych organów Politechniki Krakowskiej, a także w “życiu” naszej uczelni, Związek starał się działać dla dobra ogółu pracowników oraz swoich członków, jak również kształtować poglądy i wewnętrzne uregulowania już na etapie ich formułowania. Działania tego rodzaju były treścią codziennej aktywności Komisji Zakładowej i nie sposób ich wszystkich wymienić. Poniżej wymieniono tylko niektóre z nich. Jest to uczestnictwo w Senacie, radach wydziałów i Kolegium Rektorskim, kolegiach dziekańskich i instytutowych, udział w komisjach senackich i rektorskich, udział w innych ciałach kolegialnych, jak np. w Komisji Pojednawczej, Radzie Bibliotecznej, itp., udział w opiniowaniu zmian w ustawach dotyczących szkolnictwa wyższego. Związek współdziałał aktywnie w opracowaniu trybu i kryteriów oceny pracowników naukowo-dydaktycznych i dydaktycznych PK oraz brał udział w procesie odwołań od ocen.
  
Wśród spraw będących w kręgu zainteresowań Komisji Zakładowej NSZZ “Solidarność” Politechniki Krakowskiej wymienić należy również problematykę socjalną. Działalność w tej dziedzinie sprowadza się do współgospodarowania Zakładowym Funduszem Świadczeń Socjalnych, udzielania zapomóg losowych oraz zasiłków statutowych wypłacanych ze środków własnych.
  
Związek opracował oraz uzgodnił z JM Rektorem PK oraz ZNP nowy Regulamin Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych. Zasadnicza strategia Związku w tej dziedzinie sprowadza się do ograniczania tzw. “konsumpcji zbiorowej” na rzecz zwiększania kwot wypłacanych każdemu pracownikowi PK w formie corocznych dopłat do indywidualnie organizowanego wypoczynku. Takie podejście wymagało przełamania odmiennych zwyczajów zakorzenionych w minionym okresie. Uporządkowano również funkcjonowanie Pracowniczej Kasy Zapomogowo-Pożyczkowej. “Solidarność” była też inicjatorem wykorzystania na PK uregulowań ustawy o prawie autorskim, wprowadzającej “50 proc. kosztów uzysku”.

 

Działalność społeczno-polityczna

    Komisja Zakładowa oraz poszczególni członkowie Związku z naszej uczelni bardzo aktywnie włączyli się w wybory parlamentarne 1989 r., traktując je jako przełomowy moment w procesie odzyskiwania niepodległości i suwerenności przez Polskę. Formy aktywności były bardzo różnorodne, począwszy od gro-madzenia funduszy wyborczych na rzecz Komitetu Obywatelskiego NSZZ “Solidarność”, poprzez rozklejanie plakatów, aż po udział w Komisjach Wyborczych w charakterze przedstawicieli Komitetu Obywatelskiego. Nie sposób w tym kontekście nie wspomnieć o wyborze Profesora Romana Ciesielskiego na Senatora Rzeczypospolitej z listy Komitetu Obywatelskiego. Jego kandydatura została zgłoszona przez “Solidarność” Politechniki Krakowskiej.
  
Jednym z celów, który po wyborach czerwcowych 1989 r. wysunął się na pierwszy plan, było tworzenie struktur samorządowych. Już 23 listopada 1989 r. Walne Zebranie Delegatów “S” PK wystosowało apel do parlamentarzystów OKP, wzywający do przyspieszenia prac ustawodawczych, tworzących ustrój samorządowy i do przyspieszenia wyborów.
  
Organizacja Zakładowa aktywnie włączyła się w wybory samorządowe w 1990 r. Komisja Zakładowa sprzeciwiła się podejmowanym w 1992 r. próbom odwołania Rady Miasta Krakowa. Włączyła się też aktywnie w proces wyłaniania ławników sądów, w szczególności sądów pracy. Podkreślenia wymaga też duży udział Komisji Zakładowej w opiniowaniu tworzonych przez Parlament ustaw. Poza wymienianymi już ustawami o szkolnictwie wyższym oraz tytule i stopniach naukowych wymienić należy ustawy
o związkach zawodowych, o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, kodeks pracy, pakiet ustaw o ochronie konsumentów i inne.

 

Podsumowując

    Działalności NSZZ “Solidarność” Politechniki Krakowskiej od 1989 r. do chwili obecnej nie sposób nie odnieść do tego, czym Związek był na początku, czyli w 1980 r. “Solidarność” w tym czasie była przede wszystkim ogromnym ogólnonarodowym ruchem społecznym na rzecz odzyskania niepodległości Polski, a dopiero w drugiej kolejności związkiem zawodowym. Z tym wiązała się jej masowość i względna spójność wewnętrzna. W roku 1989 i na początku lat 90. na pierwszy plan wysuwały się zadania budowy struktur państwa demokratycznego i samorządowego oraz tworzenie nowych uregulowań prawnych. Stąd też aktywny udział Związku w wyborach parlamentarnych, prezydenckich i samorządowych, jak też zaangażowanie w proces tworzenia wielu ustaw. Po roku 1989 rozpoczął się proces określania zadań związkowych jako priorytetów i podporządkowania im ewentualnych działań społeczno-politycznych i mimo że Związek jako całość zmaga się z tym problemem nadal, to bez wątpienia proces ten dobiega końca.


Fot. Alicja Radzikowska-Kerc
Jubileusz XX-lecia NSZZ “S” PK, 9 grudnia 2000 r.

    Organizacja Zakładowa “Solidarności” Politechniki Krakowskiej musiała sobie radzić z tymi problemami. Przyjmując płynący ze społecznej nauki Kościoła katolickiego model partycypacyjny związku zawodowego, który współdziała przy rozwiązywaniu problemów zakładu pracy, staraliśmy się sprostać stojącym przed nami zadaniom, dla pożytku naszych członków i całej Politechniki Krakowskiej.