UCZELNIA NASZYM DOMEM


Jan Kurek

CERKWIE POGRANICZA
1989 - 2000

    Zainteresowanie architekturą drewnianą w pracach Koła Naukowego "Budownictwa Ogólnego", działającego na Wydziale Architektury PK ponad 40 lat, wiąże się z tradycją badań prowadzonych najpierw przez Katedrę, a następnie Zakład Budownictwa Ogólnego i Materiałów Budowlanych WA PK. Opracowano m.in. takie tematy, jak: architektura i budownictwo pasterskie w Tatrach Polskich, zagadnienia budowy ścian w drewnianych zabytkach architektury polskiej, konstrukcje zabytkowych drewnianych schodów w krakowskim Starym Mieście, ludowe budownictwo drewniane na ziemi lubuskiej, konstrukcja drewnianych młynów wietrznych woj. zielonogórskiego, problemy ratowania zagrożonych zabytków architektury drewnianej w dolinie Dunajca, architektura drewnianych cerkwi łemkowskich (tematem tym zajmował się prof. Andrzej Kadłuczka), studium budownictwa drewnianego woj. bialskiego.
    W 1989 roku, w trakcie spotkań Podkomitetu ds. Młodzieży Polskiego Komitetu Naukowego ICOMOS w Warszawie, zrodził się pomysł obozu naukowego dla grupy studentów Wydziału Architektury PK. Zgodnie z sugestią mgr. Jarosława Giemzy (wówczas jeszcze studenta historii sztuki KUL, obecnie kierownika działu sztuki cerkiewnej w Muzeum Zamek w Łańcucie) studenci Wydziału Architektury włączyli się w organizowane przy udziale i finansowej pomocy Pawła Kozioła - wojewódzkiego konserwatora zabytków w Przemyślu i Jerzego Tura - dyrektora Biura Dokumentacji Zabytków w Rzeszowie wstępne prace zabezpieczające i pomiarowe prowadzone w drewnianej cerkwi w Miękiszu Starym. 10-osobowa grupa uczestników obozu była bardzo zadowolona z takiej formy aktywnego i pożytecznego spędzenia wakacji. Wiele nowych i ciekawych doświadczeń przyniosły kontakty z miejscową ludnością oraz możliwość poznania kultury regionu i jego naturalnych walorów krajobrazowych. Wszyscy zauroczeni byli drewnianymi cerkwiami i dzwonnicami, które zachowały się na tym terenie.
    Pomysł organizowania studenckich obozów naukowych Koła co roku wiązał się z koniecznością podjęcia systematycznych badań na terenie ówczesnego województwa przemyskiego. Kolejno zorganizowano obozy: Wielkie Oczy '90, Babice '91, Tyniowice '92, Kotów '93, Oleszyce '94, Krasiczyn '95. Ich plonem była dokumentacja naukowa 35 cerkwi (pomiary pełne lub skrócone) oraz 43 dzwonnic. Dla innych zachowanych obiektów sporządzono dokumentację fotograficzną oraz wideo.
Uczestnicy obozu (1999 r.) w lwowskim skansenie     Polityczne przemiany w latach 90. stworzyły nowe możliwości penetracji ziem obecnej Ukrainy, gdzie pomimo stalinowskiego terroru, zachowały się setki zabytkowych cerkwi i dzwonnic - znakomita większość tych, które istniały tam przed drugą wojną światową. Dzięki pomocy władz uczelni, Ministerstwa Edukacji Narodowej, pełnomocnika rządu ds. polskiego dziedzictwa kulturalnego za granicą, sponsorów - PZU i firmy SILIKATY Ludynia oraz życzliwości społeczności ukraińskiej zorganizowano kolejne obozy na Ukrainie (Sławsko '96, Żółkiew '97, Sambor '98, Zimno - Wołyń '99, Rewakowce -
Bukowina '2000).
    Wyniki badań drewnianej architektury cerkiewnej prezentowano sukcesywnie na Studenckich Sesjach Kół Naukowych PK. Członkowie Koła często uzyskiwali nagrody i wyróżnienia, m.in. na wystawach w Ukraińskiej Fundacji Św. Włodzimierza w Krakowie, Galerii GIL, klubie WA PK EXPO oraz w galerii miejskiej w Żółkwi. Zgromadzony materiał badawczy jest systematycznie opracowywany i publikowany - m.in. w albumie "Drewniane cerkwie ziemi przemyskiej" i w monografii "Sacrum i mentalność w kształtowaniu świątyń Kościoła Wschodniego - na przykładzie drewnianych cerkwi ziemi przemyskiej" mojego autorstwa. Należy mieć nadzieję, że badanie zabytków architektury drewnianej - tak przecież pięknej, a jednocześnie nietrwałej, będzie mimo trudności kontynuowane, a wyniki badań poszerzą wiedzę o naszym wspólnym - polsko-ukraińskim dziedzictwie kulturowym.
    Studenckie Koło Naukowe Budownictwa "Budownictwa Ogólnego" działa na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej ponad 40 lat. Powstało przy ówczesnej Katedrze Budownictwa, jego opiekunem naukowym był śp. prof. Rudolf Śmiałowski, który zainteresowanie m.in. zabytkowym budownictwem drewnianym wyniósł z czasów asystentury u prof. Tadeusza Obmińskiego na Politechnice Lwowskiej (autor fundamentalnej, opublikowanej po polsku w 1914 r., rozprawy pt. "O cerkwiach drewnianych w Galicyi"). Następnie opiekę nad Kołem sprawowała doc. Elżbieta Dąmbska. W latach 70. nastąpiła kilkuletnia przerwa w działalności Koła, po reaktywacji jego opiekunem była: mgr Teresa Kusionowicz, obecnie opiekę sprawuje Jan Kurek. W 1983 r. zorganizowany został 6-tygodniowy zagraniczny obóz naukowy "Eurohabitat '83", w trakcie którego zapoznano się ze współczesnym budownictwem mieszkaniowym Niemiec, Holandii, Belgii, Francji, Hiszpanii, Włoch i Austrii.

 

Przekrój cerkwi z 1784 r. w Starym Porycku (Wołyń - Ukraina)

Drewniana cerkiew z 1801 r. w Miękiszu Starym

Przekrój cerkwi z 1784 r. w Starym Porycku (Wołyń - Ukraina)

Drewniana cerkiew z 1801 r. w Miękiszu Starym

Elewacja cerkwi z 1720 r. w Żółkwi (Ukraina)

Miękisz Stary - w trakcie prac inwentaryzacyjnych

Elewacja cerkwi z 1720 r. w Żółkwi (Ukraina)

Miękisz Stary - w trakcie prac inwentaryzacyjnych

Fot. autora