UCZELNIA NASZYM DOMEM
CERKWIE POGRANICZA
1989 - 2000
Zainteresowanie architekturą drewnianą w pracach Koła Naukowego
"Budownictwa Ogólnego", działającego na Wydziale Architektury PK ponad 40
lat, wiąże się z tradycją badań prowadzonych najpierw przez Katedrę, a następnie
Zakład Budownictwa Ogólnego i Materiałów Budowlanych WA PK. Opracowano m.in. takie
tematy, jak: architektura i budownictwo pasterskie w Tatrach Polskich, zagadnienia budowy
ścian w drewnianych zabytkach architektury polskiej, konstrukcje zabytkowych drewnianych
schodów w krakowskim Starym Mieście, ludowe budownictwo drewniane na ziemi lubuskiej,
konstrukcja drewnianych młynów wietrznych woj. zielonogórskiego, problemy ratowania
zagrożonych zabytków architektury drewnianej w dolinie Dunajca, architektura drewnianych
cerkwi łemkowskich (tematem tym zajmował się prof. Andrzej Kadłuczka), studium
budownictwa drewnianego woj. bialskiego.
W 1989 roku, w trakcie spotkań Podkomitetu ds. Młodzieży Polskiego
Komitetu Naukowego ICOMOS w Warszawie, zrodził się pomysł obozu naukowego dla
grupy studentów Wydziału Architektury PK. Zgodnie z sugestią mgr. Jarosława
Giemzy (wówczas jeszcze studenta historii sztuki KUL, obecnie kierownika działu sztuki
cerkiewnej w Muzeum Zamek w Łańcucie) studenci Wydziału Architektury włączyli się w
organizowane przy udziale i finansowej pomocy Pawła Kozioła - wojewódzkiego
konserwatora zabytków w Przemyślu i Jerzego Tura - dyrektora Biura Dokumentacji
Zabytków w Rzeszowie wstępne prace zabezpieczające i pomiarowe prowadzone w drewnianej
cerkwi w Miękiszu Starym. 10-osobowa grupa uczestników obozu była bardzo zadowolona z
takiej formy aktywnego i pożytecznego spędzenia wakacji. Wiele nowych i ciekawych
doświadczeń przyniosły kontakty z miejscową ludnością oraz możliwość poznania
kultury regionu i jego naturalnych walorów krajobrazowych. Wszyscy zauroczeni byli
drewnianymi cerkwiami i dzwonnicami, które zachowały się na tym terenie.
Pomysł organizowania studenckich obozów naukowych Koła co roku
wiązał się z koniecznością podjęcia systematycznych badań na terenie ówczesnego
województwa przemyskiego. Kolejno zorganizowano obozy: Wielkie Oczy '90, Babice '91,
Tyniowice '92, Kotów '93, Oleszyce '94, Krasiczyn '95. Ich plonem była dokumentacja
naukowa 35 cerkwi (pomiary pełne lub skrócone) oraz 43 dzwonnic. Dla innych zachowanych
obiektów sporządzono dokumentację fotograficzną oraz wideo.
Polityczne przemiany w latach 90. stworzyły nowe możliwości penetracji ziem obecnej
Ukrainy, gdzie pomimo stalinowskiego terroru, zachowały się setki zabytkowych cerkwi i
dzwonnic - znakomita większość tych, które istniały tam przed drugą wojną
światową. Dzięki pomocy władz uczelni, Ministerstwa Edukacji Narodowej, pełnomocnika
rządu ds. polskiego dziedzictwa kulturalnego za granicą, sponsorów - PZU i firmy
SILIKATY Ludynia oraz życzliwości społeczności ukraińskiej zorganizowano kolejne
obozy na Ukrainie (Sławsko '96, Żółkiew '97, Sambor '98, Zimno - Wołyń '99,
Rewakowce -
Bukowina '2000).
Wyniki badań drewnianej architektury cerkiewnej prezentowano
sukcesywnie na Studenckich Sesjach Kół Naukowych PK. Członkowie Koła często
uzyskiwali nagrody i wyróżnienia, m.in. na wystawach w Ukraińskiej Fundacji Św.
Włodzimierza w Krakowie, Galerii GIL, klubie WA PK EXPO oraz w galerii miejskiej
w Żółkwi. Zgromadzony materiał badawczy jest systematycznie opracowywany i
publikowany - m.in. w albumie "Drewniane cerkwie ziemi przemyskiej" i w
monografii "Sacrum i mentalność w kształtowaniu świątyń Kościoła
Wschodniego - na przykładzie drewnianych cerkwi ziemi przemyskiej" mojego autorstwa.
Należy mieć nadzieję, że badanie zabytków architektury drewnianej - tak przecież
pięknej, a jednocześnie nietrwałej, będzie mimo trudności kontynuowane, a wyniki
badań poszerzą wiedzę o naszym wspólnym - polsko-ukraińskim dziedzictwie kulturowym.
Studenckie Koło Naukowe Budownictwa "Budownictwa Ogólnego"
działa na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej ponad 40 lat. Powstało przy
ówczesnej Katedrze Budownictwa, jego opiekunem naukowym był śp. prof. Rudolf
Śmiałowski, który zainteresowanie m.in. zabytkowym budownictwem drewnianym wyniósł
z czasów asystentury u prof. Tadeusza Obmińskiego na Politechnice Lwowskiej (autor
fundamentalnej, opublikowanej po polsku w 1914 r., rozprawy pt. "O cerkwiach
drewnianych w Galicyi"). Następnie opiekę nad Kołem sprawowała doc. Elżbieta
Dąmbska. W latach 70. nastąpiła kilkuletnia przerwa w działalności Koła, po
reaktywacji jego opiekunem była: mgr Teresa Kusionowicz, obecnie opiekę sprawuje Jan
Kurek. W 1983 r. zorganizowany został 6-tygodniowy zagraniczny obóz naukowy
"Eurohabitat '83", w trakcie którego zapoznano się ze współczesnym
budownictwem mieszkaniowym Niemiec, Holandii, Belgii, Francji, Hiszpanii, Włoch i
Austrii.
Przekrój cerkwi z 1784 r. w Starym Porycku (Wołyń - Ukraina) |
Drewniana cerkiew z 1801 r. w Miękiszu Starym |
|
Elewacja cerkwi z 1720 r. w Żółkwi (Ukraina) |
Miękisz Stary - w trakcie prac inwentaryzacyjnych |
Fot. autora